Türkiye’de Nesli Tükenen Hayvanlar

Türkiye, Asya ile Avrupa arasında bir köprü konumunda olduğu için biyolojik çeşitlilik bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir. Ancak insan etkisi, iklim değişikliği, kaçak avcılık ve habitat kayıpları nedeniyle birçok yerli tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu makalede, Türkiye’de nesli tükenen ve tükenmekte olan hayvanları, nedenlerini ve koruma çalışmalarını tüm yönleriyle inceleyeceğiz.

---

Türkiye’de Nesli Tükenen Hayvan Ne Demektir?​

Bir türün Türkiye sınırları içerisinde artık doğal olarak yaşayamaması ve üreyememesi, o türün “ülke genelinde nesli tükenmiş” olduğu anlamına gelir.
Bazı türler tamamen yok olurken, bazıları sadece belirli bölgelerde çok az sayıda yaşamını sürdürebilmektedir.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP), nesli tehlike altında olan türleri izleyip koruma programları yürütmektedir.

---

Türkiye’de Nesli Tükenen Hayvanların Başlıca Nedenleri​

Türkiye’deki hayvan türlerinin yok olmasına neden olan faktörler şunlardır:

• Tarım ve yerleşim alanlarının genişlemesi
• Kaçak avcılık ve hayvan ticareti
• Orman tahribatı ve yangınlar
• Kirlilik ve atık suların doğal alanlara karışması
• İklim değişikliğine bağlı sıcaklık artışı

Bu faktörler, hem karasal hem de deniz canlılarının yaşamını tehdit etmektedir.

---

Türkiye’de Nesli Tükenen Hayvanlar​

1. Anadolu Aslanı (Panthera leo persica)​

Osmanlı döneminde Anadolu’da yaşadığı bilinen Anadolu aslanı, 19. yüzyılın sonlarında tamamen yok olmuştur.
Kaçak avcılık ve yaşam alanlarının daralması, tükenişinin başlıca nedenidir.

2. Asya Fili (Elephas maximus)​

Tarihî kayıtlara göre Güneydoğu Anadolu’da yaşayan Asya fili, 18. yüzyılda tamamen ortadan kaybolmuştur.
Günümüzde yalnızca Güney Asya’da varlığını sürdürmektedir.

3. Asya Çitası (Acinonyx jubatus venaticus)​

Bir dönem Türkiye’nin doğusunda görülen Asya çitası, 20. yüzyılın başında yok olmuştur.
Bugün yalnızca İran’ın belirli bölgelerinde çok az sayıda birey kalmıştır.

---

Türkiye’de Nesli Tükenmekte Olan Hayvanlar​

Bazı türler ise hâlâ yaşamını sürdürmekte, ancak sayıları kritik düzeydedir.

1. Anadolu Parsı (Panthera pardus tulliana)​

Uzun yıllar nesli tükendi sanılan Anadolu parsı, son yıllarda fotokapanlarla yeniden görüntülendi.
DKMP ve WWF-Türkiye tarafından koruma altına alınmıştır.

2. Kelaynak Kuşu (Geronticus eremita)​

Bir zamanlar Türkiye’nin birçok bölgesinde görülen Kelaynaklar, bugün sadece Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde koruma altında yaşamaktadır.
Üreme dönemi dışında doğaya salınmazlar.

3. Akdeniz Foku (Monachus monachus)​

Dünyada nesli en çok tehlike altında olan deniz memelilerinden biridir.
Türkiye kıyılarında yaklaşık 100 birey kaldığı tahmin edilmektedir.
Ege ve Akdeniz kıyıları koruma altına alınmıştır.

4. Caretta Caretta (Deniz Kaplumbağası)​

Her yıl Akdeniz kıyılarına yumurtlamak için gelen bu kaplumbağalar, ışık kirliliği ve kıyı turizmi nedeniyle büyük tehdit altındadır.
Özellikle Dalyan, Patara ve Belek bölgeleri kritik öneme sahiptir.

5. Yılan Kartalı (Circaetus gallicus)​

Avrupa’da nadir görülen bu kartal türü, Türkiye’nin batı bölgelerinde yaşamaktadır.
Av alanlarının azalmasıyla popülasyonu ciddi şekilde düşmüştür.

---

Tablo: Türkiye’de Nesli Tükenen ve Tehlike Altındaki Türler​

---

Türkiye’de Yürütülen Koruma Çalışmaları​

Türkiye, nesli tehlikedeki hayvanları korumak için birçok proje yürütmektedir:

• Birecik Kelaynak Üreme İstasyonu (Şanlıurfa)
• Akdeniz Foku İzleme Programı
• Caretta Caretta Kuluçka Alanı Koruma Projesi (Muğla ve Antalya)
• Anadolu Parsı İzleme ve Fotokapan Projesi
• DKMP ve WWF-Türkiye ortak koruma planları

Bu çalışmalar, türlerin yeniden doğal yaşamda tutunmasını amaçlamaktadır.

---

Türkiye’deki Koruma Alanları​

Türkiye genelinde, yaban hayatı geliştirme sahaları, milli parklar ve doğa koruma bölgeleri bu türlerin güvenli yaşam alanlarını oluşturur.
Bazı örnekler:

• Köprülü Kanyon Milli Parkı
• Dilek Yarımadası Milli Parkı
• Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Alanı
• Göksu Deltası
• Hatay – Samandağ Kuş Cenneti

---

Nesli Tükenmeyi Önlemek İçin Ne Yapabiliriz?​

Her birey küçük adımlarla büyük katkılar sağlayabilir:

• Kaçak avcılığa karşı duyarlı olun.
• Doğal yaşam alanlarına zarar vermeyin.
• Yaban hayvanlarını evcil hayvan olarak beslemeyin.
• Plastik kullanımını azaltın, geri dönüşüme destek olun.
• Çocuklarda doğa sevgisini küçük yaşta kazandırın.

Doğaya saygı, geleceğe yatırımdır.

---

Sık Sorulan Sorular (S.S.S)​

1. Türkiye’de nesli tamamen tükenen hayvanlar hangileridir?
Anadolu aslanı, Asya fili ve Asya çitası Türkiye’de artık bulunmamaktadır.
2. Kelaynak kuşları neden koruma altında?
Yalnızca Birecik’te küçük bir grup kaldığı için, üreme döneminde doğaya salınmaları yasaktır.
3. Akdeniz foklarını görmek mümkün mü?
Evet, ancak sayıları çok azdır. Genellikle Datça, Foça ve Antalya kıyılarında görülürler.
4. Anadolu parsı gerçekten yaşıyor mu?
Evet, son yıllarda fotokapan görüntüleriyle varlığı yeniden doğrulanmıştır.
5. Türkiye’de bu hayvanlar nasıl korunuyor?
DKMP ve WWF-Türkiye tarafından yürütülen koruma projeleri ve özel üreme alanları sayesinde.

---

Sonuç​

Türkiye’nin biyolojik zenginliği, sadece ülkemiz için değil, dünya ekosistemi için de büyük bir değerdir.
Nesli tükenen hayvanlar, doğanın bize gönderdiği bir uyarıdır.
Her birey, küçük de olsa farkındalık yaratarak bu değerli türlerin yaşamasına katkıda bulunabilir.
Unutma Mehmet: Bir türü korumak, geleceği korumaktır.