Kişilik bozukluğu çeşitleri; bireyin düşünce, duygu ve davranışlarının toplum normlarından belirgin şekilde sapması, ilişkileri ve günlük yaşamı olumsuz etkilemesiyle ortaya çıkan kalıcı ve yaygın davranış örüntülerini ifade eder. Bu bozukluklar; duygusal dalgalanma, sosyal ilişkilerde zorlanma, empati eksikliği, aşırı hassasiyet, öfke kontrol problemleri, manipülatif davranışlar veya gerçeklikten kopma gibi belirgin özelliklerle kendini gösterebilir. Kişilik bozuklukları genellikle genç erişkinlikte belirginleşir ve psikoterapi ile yönetilebilir hale gelir.
Kişilik Bozuklukları Nasıl Sınıflandırılır?
Psikiyatride kişilik bozuklukları
3 temel küme (cluster) altında incelenir. Her küme belirli davranış ve düşünce özelliklerini barındırır:
- A Kümesi (Tuhaf – Eksantrik davranışlar)
- B Kümesi (Dramatik – Duygusal – Dengesiz davranışlar)
- C Kümesi (Kaygılı – Çekingen davranışlar)
Bu kümeler, kişilik bozukluklarının anlaşılmasını ve tedavi yaklaşımını kolaylaştırır.
A Kümesi Kişilik Bozuklukları (Tuhaf / Eksantrik)
Bu kümedeki kişiler genellikle sosyal açıdan uzak, içine kapanık ve sıra dışı düşüncelere sahiptir.
1. Paranoid Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- İnsanlara güvenmeme
- Sürekli kuşku duyma
- Çevreden zarar göreceğine inanma
- Eleştiriye aşırı tepki
Bu kişiler başkalarını kötü niyetli görmeye yatkındır.
2. Şizoid Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Sosyal ilişkilerden uzak durma
- Yakın ilişkilere ilgi duymama
- Tek başına aktiviteleri tercih etme
- Duygusal soğukluk
Bu kişiler yalnız yaşamaktan rahatsızlık duymazlar.
3. Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Sıra dışı inançlar ve düşünceler
- Tuhaf konuşma tarzı
- Sosyal ilişkilerde rahatsızlık
- Paranoyaya yatkınlık
Bu bozukluk, şizofreni spektrumunun en hafif biçimleri arasında yer alır.
B Kümesi Kişilik Bozuklukları (Dramatik / Duygusal / Dengesiz)
Bu kümedeki kişiler yoğun duygusal değişimler, dürtüsellik ve istikrarsız ilişkiler yaşama eğilimindedir.
4. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Kuralları önemsememe
- Yalan söyleme ve manipülatif davranış
- Başkalarının haklarını hiçe sayma
- Empati eksikliği
Suç davranışları bu kişilerde daha sık görülür.
5. Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Duygusal dalgalanma
- Terk edilme korkusu
- İstikrarsız ilişkiler
- Kendine zarar verme eğilimleri
Bu bozukluk duygusal yoğunluğu en fazla olan kişilik bozukluklarındandır.
6. Histrionik Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- İlgi odağı olma isteği
- Abartılı duygusal ifadeler
- Dikkat çekme davranışları
- Yüzeysel ilişkiler
Bu kişiler dramatik ve gösterişli davranabilir.
7. Narsistik Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Kendini üstün görme
- Övgü ihtiyacı
- Empati eksikliği
- Eleştiriye tahammülsüzlük
Narsistler genellikle dışarıdan özgüvenli görünür, ancak kırılgan bir benlik yapısına sahiptir.
C Kümesi Kişilik Bozuklukları (Kaygılı / Çekingen)
Bu küme sosyal kaygının ve kontrol ihtiyacının yoğun olduğu kişilik bozukluklarını içerir.
8. Çekingen (Avoidant) Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Aşırı utangaçlık
- Eleştirilme korkusu
- Sosyal ortamlardan kaçınma
- Kendini yetersiz görme
Bu kişiler reddedilme korkusuyla ilişkilerden uzak durabilir.
9. Bağımlı Kişilik Bozukluğu
Özellikleri:
- Sürekli onay arama
- Karar vermekte zorlanma
- Ayrılma korkusu
- Başkalarına aşırı bağımlılık
Kendi başına hareket etmekte zorlanırlar.
10. Obsesif–Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB)
Özellikleri:
- Aşırı düzen ve kontrol ihtiyacı
- Mükemmeliyetçilik
- Esneklikten kaçınma
- İşleri devredememe
OKKB, takıntı hastalığı (OKB) ile karıştırılsa da yapısal olarak farklıdır.
Kişilik Bozukluklarının Ortak Belirtileri
Kişilik bozukluğu olan kişiler genellikle:
- Sabit ve değişmesi zor davranış örüntüleri gösterir
- İlişkilerde zorluk yaşar
- Duygularını yönetmede sıkıntı çeker
- Empati kurmakta zorlanır
- Kendine özgü düşünme kalıplarına sahiptir
Belirtiler erken yaşlardan itibaren görülmeye başlar.
Kişilik Bozukluğu Nedenleri
Kişilik bozukluklarının kesin nedeni bilinmemekle birlikte birçok faktör rol oynar:
1. Genetik yatkınlık
Ailede kişilik bozukluğu öyküsü olanlarda risk artar.
2. Çocukluk travmaları
Duygusal, fiziksel veya cinsel travmalar etkili olabilir.
3. Aile ilişkileri
Dengesiz, reddedici veya aşırı koruyucu aile yapıları etkileyicidir.
4. Beyin kimyası
Duyguları ve davranışları düzenleyen sistemlerde bozulma olabilir.
5. Çevresel etkiler
Stres, sosyal çevre ve yaşam koşulları bozukluğu tetikleyebilir.
Kişilik Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?
Teşhis psikiyatrist tarafından yapılır.
Değerlendirme yöntemleri:
- Psikolojik görüşme
- Kişilik testleri
- Davranış analizi
- Yaşam geçmişi değerlendirmesi
Belirtilerin sürekliliği ve şiddeti tanıda önemlidir.
Kişilik Bozukluğu Tedavisi
Kişilik bozuklukları tamamen geçmese bile terapi ile belirgin şekilde kontrol altına alınabilir.
1. Psikoterapi (En Etkili Yöntem)
Sık kullanılan terapi türleri:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
- Diyalektik Davranış Terapisi (DBT)
- Şema Terapi
- Psikodinamik Terapi
DBT özellikle borderline bozuklukta çok etkilidir.
2. İlaç Tedavisi
İlaçlar kişilik bozukluğunu tamamen ortadan kaldırmaz ancak belirtileri hafifletebilir.
Kullanılabilecek ilaçlar:
- Antidepresanlar
- Anksiyolitikler
- Duygudurum dengeleyiciler
- Antipsikotikler
3. Grup Terapisi ve Aile Terapisi
Sosyal becerileri geliştirmeye ve ilişki dinamiklerini düzeltmeye yardımcı olur.
Genel Bilgiler Tablosu
| Küme | Kişilik Bozuklukları | Temel Özellikler |
|---|
| A Kümesi | Paranoid, Şizoid, Şizotipal | Tuhaf, uzak, eksantrik davranışlar |
| B Kümesi | Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsistik | Duygusal dalgalanma, dürtüsellik, dramatik davranışlar |
| C Kümesi | Çekingen, Bağımlı, Obsesif-Kompulsif | Kaygılı, çekingen, kontrolcü davranışlar |
Sık Sorulan Sorular (S.S.S)
Kişilik bozuklukları tamamen iyileşir mi?
Tamamen geçmese de terapi ile büyük oranda kontrol altına alınabilir.
Kişilik bozukluğu genetik midir?
Evet, genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür.
İlaç tedavisi yeterli olur mu?
Hayır, en etkili tedavi psikoterapidir; ilaçlar sadece belirtileri yönetir.
Erken teşhis önemli mi?
Kesinlikle. Ne kadar erken fark edilirse, tedavi süreci o kadar başarılı olur.
Bir kişide birden fazla kişilik bozukluğu olabilir mi?
Evet. Kişiler aynı anda birden fazla bozukluk gösterebilir.
