Çekingen kişilik bozukluğu; kişinin sosyal ortamlarda aşırı kaygı duyması, eleştirilmekten veya reddedilmekten yoğun şekilde korkması, kendini yetersiz hissetmesi ve bu nedenle sosyal ilişkilerden uzak durmasıyla karakterize edilen bir kişilik örüntüsüdür. Bu bozukluk, utangaçlıktan çok daha ileri bir noktada olup kişinin iş, okul, aile ve sosyal hayatını önemli ölçüde etkileyebilir. Çekingen bireyler her an yargılanacaklarını düşündükleri için risk almaktan kaçınır, yeni başlangıçlardan korkar ve çoğu zaman potansiyellerini ortaya koyamazlar.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedir?
Çekingen kişilik bozukluğu (Avoidant Personality Disorder); kişinin sosyal ilişkilerde yoğun bir yetersizlik duygusu yaşadığı, eleştirilme korkusu nedeniyle geri çekildiği, sosyal etkileşimlerden kaçındığı ve benlik saygısının düşük olduğu kişilik bozukluğudur.
Bu kişilik yapısında:
- Reddedilme korkusu
- Yetersizlik hissi
- Utanç duygusu
- Sosyal ortamlardan kaçınma
- Eleştiriye aşırı duyarlılık
belirgin şekilde görülür.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri
Belirtiler duygusal, davranışsal ve bilişsel alanlarda kendini gösterir.
1. Sosyal Ortamlardan Kaçınma
Kişi, topluluk içinde bulunmaktan yoğun kaygı duyar.
Davranış örnekleri:
- Toplantılarda konuşmaktan kaçınma
- Yeni insanlarla tanışmaktan geri durma
- Sosyal etkinliklere katılmama
2. Eleştirilmeye Karşı Aşırı Hassasiyet
En ufak eleştiri bile kişiyi derinden yaralar.
Çoğu zaman yanlış anlaşılma korkusu yaşarlar.
3. Yetersizlik ve Değersizlik Hissi
Kişi kendini başkalarından daha aşağı görür.
İç düşünceleri genellikle:
- “Ben yeterli değilim.”
- “Beni beğenmezler.”
- “Hata yaparsam mahvolurum.”
şeklindedir.
4. Yakın İlişkilerde Çekingenlik
Reddedilme korkusu nedeniyle duygusal ilişki kurmakta zorlanırlar.
5. Risk Almaktan Kaçınma
Belirsizlikten korktukları için:
- Yeni işlere başlamazlar
- Fikirlerini söylemekten çekinirler
- Sorumluluk almaktan kaçınırlar
6. Sürekli Onay Bekleme
Kişi adımlarını atmadan önce dışarıdan onay alma ihtiyacı duyar.
7. Fiziksel Belirtiler
Sosyal ortamlarda:
- Terleme
- Titreme
- Yüz kızarması
- Kalp çarpıntısı
gibi belirtiler yaşayabilirler.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
Kesin neden bilinmese de biyolojik ve çevresel birçok etken rol oynar.
1. Çocukluk Dönemi Yaşantıları
- Aşırı eleştirici ebeveynler
- Sürekli reddedilme
- Aşırı koruyucu aile
- Travmalar
kişinin özgüven gelişimini olumsuz etkiler.
2. Genetik Yatkınlık
Çekingenlik ve sosyal kaygı aile içinde sık görülür.
3. Biyolojik Faktörler
Beynin kaygı düzenleme mekanizmalarında hassasiyet olabilir.
4. Sosyal Kaygı Bozukluğuyla Birlikte Görülme
Sosyal fobiye benzese de kişilik bozukluğu çok daha kalıcıdır.
Çekingen Kişilik Bozukluğu ile Sosyal Fobi Arasındaki Fark
Her iki durumda da sosyal kaygı vardır ancak:
| Özellik | Çekingen Kişilik Bozukluğu | Sosyal Fobi |
|---|
| Süre | Çocukluktan itibaren süreklidir | Sonradan gelişebilir |
| Yapı | Kişilik örüntüsüdür | Kaygı bozukluğudur |
| Kendilik Algısı | Yetersizlik hissi çok yoğundur | Kendine yönelik olumsuz inançlar daha zayıftır |
| İlişkilere Etkisi | Yoğun kaçınma ve geri çekilme | Belirli durumlarda kaygı yaşanır |
Çekingen Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?
Psikiyatri uzmanı tarafından yapılan değerlendirme ile tanı konur.
Tanı sürecinde:
- Davranış örüntüsü
- Kişilik ölçekleri
- Sosyal işlevsellik
- Çocukluk deneyimleri
- Eşlik eden kaygı bozuklukları
incelenir.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide amaç kişinin sosyal işlevselliğini ve özgüvenini artırmaktır.
1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
En etkili yöntemlerden biridir.
BDT’nin katkıları:
- Olumsuz düşünceleri değiştirmek
- Kaygı yönetimini öğretmek
- Maruz bırakma teknikleri ile sosyal kaçınmayı azaltmak
- Özgüveni güçlendirmek
2. Şema Terapi
Kişinin çocukluk döneminden gelen yetersizlik ve reddedilme şemalarını ele alır.
3. Sosyal Beceri Eğitimi
Kişinin iletişim yeteneklerini geliştirmesine yardımcı olur.
4. İlaç Tedavisi
Bazı durumlarda kaygıyı azaltmak için antidepresanlar kullanılabilir.
5. Grup Terapisi
Güvenli bir ortamda sosyal etkileşim pratiği yapılmasını sağlar.
Çekingen Kişilik Bozukluğu Olan Birine Nasıl Yaklaşılmalı?
Bu kişilerle iletişimde:
- Yargılayıcı olmamak
- Sabırlı davranmak
- Cesaretlendirmek
- Eleştiriyi yumuşak ifade etmek
- Kesin sorumluluk yerine küçük adımlarla ilerlemek
yararlı olacaktır.
Genel Bilgiler Tablosu
| Konu Başlığı | Açıklama |
|---|
| Temel Belirtiler | Sosyal kaygı, yetersizlik hissi, reddedilme korkusu |
| Risk Faktörleri | Travma, eleştirici ebeveyn, genetik yatkınlık |
| Tedavi Yöntemleri | BDT, Şema Terapi, sosyal beceri eğitimi |
| Tanı | Sürekli kaçınma, düşük özgüven, sosyal işlev kaybı |
| Eşlik Eden Bozukluklar | Sosyal anksiyete, depresyon |
Sık Sorulan Sorular (S.S.S)
Çekingen kişilik bozukluğu tamamen iyileşir mi?
Terapi ile büyük ölçüde kontrol altına alınabilir; kişi daha özgüvenli hale gelebilir.
Sosyal fobi ile aynı şey midir?
Hayır. Sosyal fobi bir kaygı bozukluğudur; çekingen kişilik bozukluğu ise kalıcı kişilik yapısıdır.
İlaç tedavisi yeterli olur mu?
Hayır, en etkili yöntem psikoterapidir. İlaç sadece kaygıyı azaltır.
Çekingen kişiler ilişki kurabilir mi?
Evet, ancak reddedilme korkusu nedeniyle ilişkilere başlamakta zorlanabilirler.
Bu kişilik yapısı sonradan ortaya çıkar mı?
Genellikle ergenlik döneminde belirginleşir ve yetişkinlikte sürer.
