Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), kişinin yaşadığı veya tanık olduğu korkutucu, tehdit edici ya da hayatı tehlikeye atan bir olayın ardından ortaya çıkan yoğun stres, kaygı, tekrar yaşantı ve kaçınma belirtileriyle karakterize edilen bir ruhsal sağlık durumudur. Kazalar, doğal afetler, savaş, saldırı, taciz, ani kayıplar veya ağır hastalık süreçleri birer travma kaynağı olabilir. Travmanın üzerinden aylar geçse bile kişi zihninde olayı tekrar tekrar yaşıyormuş gibi hissedebilir.

---

TSSB’nin Psikolojik Temelini Anlamak​

Travmatik bir olay, beynin “tehlike ve hayatta kalma” sistemini aşırı duyarlı hâle getirir. Normalde tehdit ortadan kalktığında sakinleşmesi gereken bu sistem, TSSB’de tetikte kalmaya devam eder. Bu nedenle kişi gerçek bir tehlike olmasa bile kendini sürekli tehdit altında hisseder.

---

Travmanın Beyin Üzerindeki Etkisi​

TSSB’de en çok etkilenen beyin bölgeleri:

• Amigdala: Tehlike algısını aşırıya kaçar şekilde büyütür
• Hipokampus: Travma anı sağlıklı şekilde işlenemez
• Prefrontal korteks: Duygusal kontrol zorlaşır

Bu biyolojik değişimler, belirtilerin neden güçlü ve kalıcı olduğunu açıklar.

---

Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Temel Belirtileri​

TSSB belirtileri genellikle dört ana grupta toplanır:

---

1. Travmayı Zihinde Tekrar Yaşamak​

Kişi olayı sanki yeniden oluyormuş gibi hisseder.
Belirtiler:

• Travmatik anının sık sık hatırlanması
• Kabuslar
• Flashback (ani ve canlı şekilde travmayı tekrar yaşama)
• Travmayı hatırlatan ses, görüntü, koku vb. uyaranlara aşırı tepki

Bu durum kişinin huzurunu ciddi şekilde bozabilir.

---

2. Kaçınma Davranışları​

Kişi, travmayı hatırlatan her şeyden uzak durmak ister.
Kaçınılan durumlar:

• İnsanlar, yerler veya olaylar
• Konuşmalar ve anıları paylaşmak
• Travmayı çağrıştıran görüntüler, filmler, haberler

Bu kaçınmalar sosyal yaşamı etkileyebilir.

---

3. Aşırı Uyarılmışlık ve Tetikte Olma Hâli​

Travma sonrası kişi sürekli bir tehdit varmış gibi davranabilir.
Belirtiler:

• Sürekli tetikte olmak
• Kolay irkilmek
• Uyku bozuklukları
• Öfke patlamaları
• Dikkati toplamada güçlük

---

4. Duygusal ve Bilişsel Değişimler​

Travma, kişinin kendilik algısını ve dünyaya bakışını da etkileyebilir.
Belirtiler:

• Umutsuzluk hissi
• Suçluluk veya utanç
• İnsanlara güven kaybı
• Keyif veren etkinliklere ilgi azalması
• Duygusal donukluk

---

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirti Tablosu​

---

TSSB’nin Ortaya Çıkma Nedenleri​

Travmadan sonra herkes TSSB yaşamaz. Bu bozukluğun görülmesinde bazı risk faktörleri rol oynar.

---

Travmanın Şiddeti ve Süresi​

• Hayat tehdidi içermesi
• Kişinin kontrolünü tamamen kaybettiği durumlar
• Travmanın uzun sürmesi

TSSB riskini artırır.

---

Kişinin Psikolojik Dayanıklılığı​

Bazı bireylerin stresle başa çıkma kapasitesi daha düşüktür.
Özellikle çocukluk travmaları yaşamış bireylerde risk daha yüksektir.

---

Destek Sisteminin Zayıf Olması​

Aile, arkadaş veya sosyal çevreden yeterli destek görmeyen kişiler travmayı daha zor atlatır.

---

Beyin Kimyasındaki Duyarlılık​

Serotonin ve norepinefrin gibi kimyasalların dengesizliği TSSB’ye yatkınlık oluşturabilir.

---

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kimlerde Görülür?​

TSSB sadece askerler veya afet mağdurlarıyla sınırlı değildir.
Görülebileceği gruplar:

• Trafik kazası geçirenler
• Deprem, sel gibi afet yaşayanlar
• Şiddet, taciz ve istismar mağdurları
• Ağır hastalık tanısı alanlar
• Yakınını kaybedenler
• İş kazası geçirenler
• Doğum sırasında travma yaşayan anneler

Travma yaşayan herkes TSSB açısından risk altındadır.

---

TSSB ile Karıştırılabilen Durumlar​

Bazı psikolojik durumlar TSSB ile benzerlik gösterebilir:

• Anksiyete bozuklukları
• Panik bozukluk
• Depresyon
• Dissosiyatif bozukluklar

Bu nedenle doğru teşhis için uzman değerlendirmesi şarttır.

---

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?​

Teşhis yalnızca bir psikiyatrist tarafından konulabilir.
Değerlendirme sürecinde:

• Travma öyküsü
• Belirtilerin süresi ve şiddeti
• Kişinin işlevselliğini ne kadar etkilediği
• Klinik görüşme ve ölçekler

kullanılır.
TSSB tanısı için belirtilerin en az 1 aydır devam ediyor olması gerekir.

---

Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavi Yöntemleri​

TSSB doğru tedavi ile büyük ölçüde kontrol altına alınabilir ve kişi travmayı sağlıklı şekilde işleyebilir.

---

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)​

BDT, travmaya bağlı yanlış inançları ve olumsuz düşünce döngülerini değiştirmeyi hedefler.

---

2. EMDR Terapisi​

Travmatik anıların beyinde yeniden işlenmesini sağlayan etkili bir tekniktir.
Günümüzde TSSB tedavisinde en başarılı yöntemlerden biridir.

---

3. İlaç Tedavisi​

Psikiyatrist tarafından uygun görülürse:

• Antidepresanlar
• Anksiyete ilaçları
• Uyku düzenleyiciler

kullanılabilir.

---

4. Destekleyici Terapiler​

• Nefes egzersizleri
• Mindfulness
• Topraklama teknikleri
• Grup terapileri

kişinin iyileşme sürecini hızlandırır.

---

TSSB ile Başa Çıkmak: Günlük Hayata Yönelik Öneriler​

Kişinin kendine yardım uygulamaları da çok önemlidir.

· Düzenli uyku ve beslenme​

Sinir sisteminin toparlanmasına yardımcı olur.

· Fiziksel aktivite​

Kortizolü azaltır, duygu durumunu dengeler.

· Kaçınmadan küçük adımlarla yüzleşme​

Travmayı tetikleyen uyaranlarla kontrollü şekilde yüzleşmek iyileşmeyi destekler.

· Güvenli sosyal ilişkiler kurmak​

Destek sistemi iyileşmenin temel unsurudur.

· Tetikleyicileri tanımak​

Kişi hangi ses, görüntü veya ortamların travmayı tetiklediğini bilmelidir.

---

Sık Sorulan Sorular (S.S.S)​

TSSB kendi kendine geçer mi?​

Bazı hafif vakalarda zamanla azalabilir ancak çoğu durumda profesyonel destek gereklidir.

TSSB ne kadar sürer?​

Aylar veya yıllar sürebilir. Tedavi süreci kişiye özeldir.

TSSB sadece büyük travmalardan sonra mı olur?​

Hayır. Küçük gibi görünen olaylar bile kişide büyük travma etkisi yaratabilir.

TSSB çocuklarda görülür mü?​

Evet. Çocuklar travmaya daha duyarlıdır ve davranışsal belirtiler gösterebilir.

EMDR gerçekten işe yarıyor mu?​

Çok sayıda bilimsel çalışma EMDR’nin TSSB tedavisinde oldukça etkili olduğunu göstermektedir.