Hiperaktivite Bozukluğu: Belirtiler ve Tanım

Hiperaktivite bozukluğu, tıp literatüründe Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olarak geçen, kişinin dikkat süresini, dürtü kontrolünü ve hareket seviyesini etkileyen nörogelişimsel bir durumdur. Hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülebilir ve yaşamın birçok alanında zorluklara yol açabilir. Bu bozukluk yalnızca çok hareketli olmayı ifade etmez; dikkati sürdürememe, düşünmeden hareket etme ve odaklanma güçlüğü de temel bileşenlerdendir. Erken fark edilmesi ve uygun destekleyici yöntemlerin uygulanması, hem akademik hem sosyal yaşamı olumlu yönde etkiler.

---

DEHB ve Hiperaktivite Arasındaki İlişki​

Hiperaktivite bozukluğu çoğu zaman sadece hareketlilikle ilişkilendirilse de aslında üç ana bileşeni vardır:

1. Dikkat Eksikliği
2. Hiperaktivite (Aşırı hareketlilik)
3. Dürtüsellik (Kontrolsüz tepkiler)

Kişide yalnızca dikkat eksikliği olabilir, yalnızca hiperaktivite olabilir veya her üç durum birlikte ortaya çıkabilir.

---

Hiperaktivite Bozukluğunun Çocuklardaki Belirtileri​

DEHB’nin belirtileri genellikle okul öncesi dönemde ortaya çıkar ve ilkokul döneminde daha belirgin hale gelir. Çocuklarda en sık görülen belirtiler şunlardır:

Aşırı Hareketlilik Belirtileri​

• Yerinde duramama
• Sürekli konuşma ihtiyacı
• Sınıfta oturmakta zorlanma
• Eşyalarla oynama, sakince duramama
• Koşma veya tırmanma davranışlarının kontrol edilememesi

Dikkat Eksikliği Belirtileri​

• Odaklanmakta güçlük
• Öğretmen talimatlarını takip etmeme
• Eşyaları sık sık kaybetme
• Unutkanlık
• Yarım bırakılan ödevler ve işler

Dürtüsellik Belirtileri​

• Sırasını beklemekte zorlanma
• Aniden konuşma veya cevap verme
• Riskli davranışlara eğilim
• Düşünmeden hareket etme

Belirtiler okul, ev ve sosyal ortamlarda belirgin şekilde görülür.

---

Yetişkinlerde Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri​

DEHB yalnızca çocukluk dönemiyle sınırlı değildir; yetişkinlikte de devam edebilir.
Yetişkinlerde görülebilecek belirtiler:

• Dikkat dağınıklığı ve odaklanma güçlüğü
• İşleri organize etmekte zorlanma
• Sürekli hareket halinde olma, içsel huzursuzluk
• Dürtüsel kararlar alma
• Aşırı konuşma veya söz kesme
• Erteleme alışkanlığı
• Zaman yönetimi sorunları

Bu belirtiler iş yaşamını, ilişkileri ve günlük sorumlulukları zorlaştırabilir.

---

DEHB Türleri ve Ayırt Edici Özellikleri​

DEHB üç ana alt tipe ayrılır:

1. Dikkat Eksikliği Baskın Tip​

• Daha sakin görünür
• Dikkat sürdürülemez
• Odaklanma zayıftır
• Genellikle kız çocuklarında daha sık görülür

2. Hiperaktivite–Dürtüsellik Baskın Tip​

• Hareketlilik fazladır
• Dürtü kontrolü zayıftır
• Yerinde duramama belirgindir

3. Kombine Tip​

• Hem dikkat eksikliği hem hiperaktivite belirtileri bir aradadır
• En yaygın görülen tiptir

---

Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri​

DEHB’nin tek bir nedeni yoktur; genetik ve çevresel faktörlerin birleşimi sonucu ortaya çıkar.
Olası nedenler:

• Genetik yatkınlık
• Beyinde dopamin ve noradrenalin dengesizliği
• Gebelik döneminde sigara veya alkol maruziyeti
• Erken doğum
• Beyin gelişimini etkileyen travmalar

Bu faktörlerin varlığı risk oranını artırabilir.

---

Hiperaktivite Bozukluğunun Sonuçları​

Tedavi edilmediğinde DEHB birçok soruna yol açabilir:

• Akademik başarısızlık
• Düşük özgüven
• Sosyal ilişkilerde zorluk
• İş yaşamında düzensizlik
• Dürtüsellik nedeniyle kazalar
• Kaygı ve depresyon riskinde artış

Bu nedenle erken teşhis ve müdahale son derece önemlidir.

---

Hiperaktivite Bozukluğu Özeti (Tablo)​

---

Hiperaktivite Bozukluğunda Tedavi Yöntemleri​

DEHB yönetilebilir bir durumdur ve tedavi kişiye özel hazırlanır.

1. İlaç Tedavisi​

• Uyarıcı ilaçlar (psikostimülanlar)
• Uyarıcı olmayan ilaçlar

Bu ilaçlar dikkat ve odaklanmayı artırır, hiperaktiviteyi azaltır.

2. Psikoterapi​

• Bilişsel davranışçı terapi
• Dürtü kontrolü eğitimi
• Sosyal beceri geliştirme programları

3. Aile Eğitimi​

Aile, çocuğun davranışlarını anlamada ve yönlendirmede kritik rol oynar.

4. Okul Temelli Destek​

• Özel eğitim programları
• Öğretmenlerin yönlendirilmesi
• Sınavlarda ek süre veya özel ortam

5. Beslenme ve Yaşam Tarzı Düzenlemeleri​

• Düzenli uyku
• Fiziksel aktivite
• Şeker tüketiminin azaltılması
• Ekran süresi kontrolü

---

Hiperaktiviteyi Azaltmaya Yardımcı Günlük Öneriler​

• Ev ve okul ortamında düzen sağlama
• Net ve kısa yönergeler kullanma
• Kazandırıcı ödül sistemi uygulama
• Enerjiyi atabilecek sporlar yaptırma
• Planlayıcı ve hatırlatıcılar kullanma
• Sessiz çalışma ortamı oluşturma

Bu yöntemler hem çocuklar hem yetişkinler için son derece faydalıdır.

---

Ne Zaman Uzman Desteği Alınmalı?​

Aşağıdaki durumlar DEHB’yi düşündürür ve uzman değerlendirmesi gerektirir:

• Okul başarısında belirgin düşüş
• Günlük görevleri yerine getirmekte zorlanma
• Aşırı hareketlilik nedeniyle sosyal uyum problemi
• Dürtüsel davranışların kontrol edilememesi
• Duygusal dalgalanmalar ve öfke patlamaları

Erken destek, sürecin çok daha başarılı ilerlemesini sağlar.

---

S.S.S – Sık Sorulan Sorular​

1. DEHB tamamen geçer mi?​

Yetişkinlikte de devam edebilir ancak doğru tedaviyle belirtiler büyük ölçüde kontrol altına alınır.

2. Hiperaktivite bozukluğu zekâ ile ilgili midir?​

Hayır. DEHB zekâyı etkilemez; hatta birçok DEHB’li birey yüksek zekâ seviyesine sahiptir.

3. Şeker ve çikolata hiperaktiviteye neden olur mu?​

Tek başına sebep değildir ancak bazı çocuklarda hareketliliği artırabilir.

4. DEHB ilaçları bağımlılık yapar mı?​

Uzman kontrolünde kullanıldığında bağımlılık yapma riski düşüktür.

5. Yetişkin DEHB’si nasıl fark edilir?​

Erteleme, odaklanma zorluğu, organizasyon problemleri ve dürtüsellik en belirgin işaretlerdir.