Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), bireyin dikkatini toplama, dürtülerini kontrol etme ve hareket seviyesini düzenleme konusunda zorlanmasına yol açan nörogelişimsel bir bozukluktur. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıksa da yetişkinlikte de devam edebilir. DEHB; dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç temel belirti alanından oluşur. Her bireyde bu belirtilerin şiddeti ve görünüm şekli farklı olabilir.

---

DEHB’yi Anlamak: Belirtilerin Temel Yapısı​

DEHB, yalnızca “hareketlilik” veya “dalgınlık” olarak değerlendirilmemelidir. Bu bozukluk beynin çalışma biçimindeki farklılıklardan kaynaklanır ve dikkat, planlama, odaklanma, dürtü kontrolü gibi işlevleri etkiler.

---

Dikkat Eksikliğinin Günlük Hayata Etkileri​

DEHB’nin dikkat eksikliği boyutu, bireyin günlük yaşamını doğrudan etkiler.
Görülebilecek davranışlar:

• Odaklanmada güçlük
• Kolay dikkatin dağılması
• Bir görevi baştan sona tamamlayamama
• Unutkanlık
• Eşyaları sık sık kaybetme
• Detayları gözden kaçırma

Bu kişiler çoğu zaman “dalgın”, “ilgisiz” veya “unutkan” olarak tanımlanabilir.

---

Hiperaktivite Belirtilerinin Yansıması​

Hiperaktivite, kişinin yaşına ve çevresine göre aşırı hareketli olmasıdır.
Belirgin belirtiler:

• Yerinde duramama
• Sürekli kıpırdanma
• Uzun süre oturmakta zorlanma
• Gereksiz konuşma veya ses çıkarma
• Enerjiyi kontrol edememe

Çocuklarda daha belirgindir, yetişkinlerde ise içsel huzursuzluk şeklinde görülebilir.

---

Dürtüsellik ve Kontrol Zorlukları​

Dürtüsellik, kişinin düşünmeden hareket etmesi veya tepkisini kontrol edememesi anlamına gelir.
Örnek davranışlar:

• Söz kesme
• Acele karar verme
• Sırasını bekleyememe
• Riskli eylemlerde bulunma
• Sabırsızlık

Bu durum sosyal ilişkilerde ve iş yaşamında sorunlara yol açabilir.

---

DEHB Türleri: Üç Ana Başlıkta Sınıflandırma​

Aşağıdaki tablo DEHB türlerini kısa ve açık şekilde özetlemektedir:

---

DEHB’nin Nedenleri ve Bilimsel Açıklamalar​

DEHB’nin tek bir nedeni yoktur; biyolojik ve çevresel birçok faktörün birleşimiyle ortaya çıkar.

---

Genetik ve Kalıtsal Etkenler​

Araştırmalar, DEHB’nin güçlü bir genetik bileşene sahip olduğunu göstermektedir. Aile bireylerinde DEHB varsa görülme ihtimali artabilir.

---

Beyin Yapısı ve İşleyiş Farklılıkları​

DEHB’de özellikle dikkat ve dürtü kontrolünden sorumlu beyin bölgelerinde işleyiş farklılıkları görülür. Dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği bu bozukluğun temel biyolojik nedenleri arasındadır.

---

Çevresel Faktörler​

Bazı çevresel durumlar DEHB riskini artırabilir:

• Hamilelikte sigara veya alkol kullanımı
• Düşük doğum ağırlığı
• Erken doğum
• Yoğun stres altında büyüme

---

DEHB Belirtilerinin Yaşam Üzerindeki Etkileri​

DEHB yalnızca dikkat ve hareketlilikle sınırlı değildir; eğitim, iş, aile ve sosyal yaşam üzerinde doğrudan etkiler yaratır.

---

Okul ve Eğitim Hayatındaki Zorluklar​

DEHB olan çocuklar genellikle:

• Derse odaklanmakta zorlanır
• Ödevlerini tamamlayamaz
• Notları dalgalı olabilir
• Öğretmenlerinden sık uyarı alabilir

Bu durum erken fark edilmezse akademik başarıyı olumsuz etkiler.

---

İş Yaşamında DEHB’nin Yansımaları​

Yetişkinlerde:

• Planlama güçlüğü
• Zaman yönetimi sorunları
• İşleri erteleme
• Aynı anda çok fazla şeyle ilgilenme
• Toplantılarda odaklanma sorunu

gibi durumlar görülebilir.

---

Sosyal İlişkilerde Dikkat ve Dürtüsellik Sorunları​

DEHB ile yaşayan bireyler ilişkilerinde:

• Söz kesme
• Düşünmeden tepki verme
• Sabırsız davranma
• Odaklanamama

gibi sorunlar yaşayabilir. Bu durum yanlış anlaşılmalara neden olabilir.

---

DEHB Teşhisi Nasıl Konur?​

DEHB’nin teşhisi yalnızca bir çocuk psikiyatristi veya erişkin psikiyatristi tarafından konulabilir.
Tanı sürecinde:

• Gözlem ve klinik görüşme
• Dikkat testleri
• Aile ve öğretmen geri bildirimleri
• Davranış ölçekleri

kullanılabilir.
Belirtilerin en az 6 ay boyunca devam etmesi gerekir.

---

DEHB Tedavi Yöntemleri: Bilimsel ve Etkili Yaklaşımlar​

DEHB tedavisi kişiye özel planlanır ve genellikle birden fazla yöntem birlikte uygulanır.

---

İlaç Tedavisi​

DEHB’de en etkili tedavi seçeneklerinden biridir.
Genellikle iki grup ilaç kullanılır:

• Uyarıcı ilaçlar: Dikkati artırır, dürtüselliği azaltır.
• Uyarıcı olmayan ilaçlar: Alternatif olarak kullanılabilir.

İlaç tedavisi doktor kontrolünde güvenle yürütülür.

---

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)​

Özellikle yetişkin DEHB’de çok etkilidir.
BDT sayesinde birey:

• Dikkat yönetmeyi,
• Planlama yapmayı,
• Dürtü kontrolünü geliştirmeyi,
• Zaman yönetimi teknikleri kullanmayı

öğrenir.

---

Eğitim ve Aile Danışmanlığı​

Çocuklarda en önemli iyileştirici faktörlerden biridir.
Aile ve öğretmenler, çocuğun:

• Ev ödevlerini düzenlemesine yardımcı olabilir
• Günlük rutinlerini planlayabilir
• Dikkati artıran davranış modellerini güçlendirebilir

---

Yaşam Tarzı Düzenlemeleri​

DEHB yönetiminde etkili alışkanlıklar:

• Düzenli uyku
• Şeker ve hazır gıdaları azaltma
• Spor ve fiziksel aktivite
• Ekran süresini sınırlama
• Günlük planlama alışkanlığı

Bunlar belirtileri gözle görülür şekilde azaltabilir.

---

DEHB ile Günlük Yaşamda Başa Çıkma Önerileri​

Aşağıdaki pratik teknikler DEHB’yi yönetmeye yardımcı olabilir:

· Zamanlayıcı ve hatırlatıcı kullanmak​

Odaklanmayı artırır.

· İşleri parçalara bölmek​

Büyük görevleri küçük adımlara ayırmak motivasyonu artırır.

· Çalışma ortamını sadeleştirmek​

Dikkat dağınıklığını azaltır.

· Not alma alışkanlığı edinmek​

Unutkanlığın önüne geçer.

· Düzenli egzersiz yapmak​

Beyin fonksiyonlarını güçlendirir.

---

Sık Sorulan Sorular (S.S.S)​

DEHB tamamen iyileşir mi?​

Çocukların bir kısmında ergenlikte azalabilir; ancak çoğu bireyde yetişkinlikte devam eder. Tedaviyle belirtiler büyük ölçüde kontrol altına alınabilir.

Yetişkinlerde DEHB olur mu?​

Evet. Birçok kişide çocuklukta fark edilmeyen DEHB yetişkinlikte belirginleşebilir.

DEHB ilaçları bağımlılık yapar mı?​

Doktor kontrolü altında kullanıldığında bağımlılık riski düşüktür.

DEHB zeka geriliğiyle ilişkili midir?​

Hayır. DEHB zekâ ile ilgili bir bozukluk değildir; dikkat ve dürtü kontrolüyle ilgilidir.

DEHB tedavi edilmezse ne olur?​

Akademik başarı, iş yaşamı, ilişkiler ve özgüven olumsuz etkilenebilir.